Erkek İnfertilitesi
Erkek Kısırlığı Nedir?
Erkek kısırlığı, bir erkeğin çocuk sahibi olamama durumudur. Düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye giren bir çiftin bir yıl sonra hamile kalamaması olarak tanımlanır. Çocuk sahibi olmakta sorun yaşayan çiftlerin yaklaşık yarısında, erkeğin bazı kısırlık sorunları olduğu görülür. Bu durumlarda, yapılan testler erkeğin sperminin anormal olduğunu gösterir.
İçerik
Erkek Üreme Sistemi Nasıl Çalışır?
Erkek vücudu, sperm adı verilen küçük hücreler üretir. Cinsel ilişki sırasında, boşalma ile birlikte normalde spermi kadının vücuduna ulaştırır.
Erkek üreme sistemi spermi üretir, depolar ve taşır. Vücudunuzdaki hormonlar bunu kontrol eder. Sperm ve erkeklik hormonu (testosteron) iki testiste üretilir. Testisler, penisin altındaki deri keseciği olan skrotumda bulunur. Sperm testislerden çıktığında, her testisin arkasındaki bir tüpün içine girer. Bu tüp epididimis olarak adlandırılır.
Boşalmadan hemen önce, spermler epididimisten başka bir tüp grubuna geçer. Bu tüplere vas deferens denir. Bu tüpler vasıtasıyla spermler seminal vezikül ismi verilen prostatın arkasındaki keseciklere iletilir. Boşalma sırasında spermler, prostat ve seminal veziküllerden gelen sıvıyla karışır. Bu karışım meniyi oluşturur. Meni daha sonra boşalma ile birlikte üretradan geçerek penisten dışarı çıkar.
Erkeklerin doğurganlığı, vücudun normal sperm üretip iletebilmesine bağlıdır. Sperm, kadın partnerin vajinasına girer ve rahim ağzından geçerek rahme ve fallop tüplerine ulaşır. Burada sperm ve yumurta birleşirse döllenme gerçekleşir.
Erkek Kısırlığı Tipleri
Erkek kısırlığının iki ana tipi,
1-Tıkanma Tipi:
Sperm hücrelerinin testislerden itibaren iletimini sağlayan üreme sistemi basamaklarında tıkanıklık olması nedeniyle meniye iletilememesidir.
2-Tıkayıcı Olmayan Tip:
Sperm kalitesi düşüktür. Vakaların yaklaşık %30-40'ında ise belirli bir neden bulunamaz buna da idiyopatik veya açıklanamayan erkek kısırlığı denir.
Erkek Kısırlığının Nedenleri
Hareket edebilen olgun ve sağlıklı sperm üretimi birçok faktöre bağlıdır. Bazı sorunlar hücrelerin sperm haline gelmesini engelleyebilir. Bazı sorunlar spermin yumurtaya ulaşmasını engelleyebilir. Testis torbasının sıcaklığı bile doğurganlığı etkileyebilir.
Erkek kısırlığının başlıca nedenleri şunlardır:
- Sperm Bozuklukları
- Varikosel
- Retrograd ejakülasyon
- İmmünolojik Kısırlık
- Hormonlar
- Kromozomal anomaliler
- İlaçlar
Ertelemeyin, Hemen Görüşelim!
- Feneryolu Bağdat Caddesi No 85/1 Posta Kodu: 34724 Kadıköy/İstanbul - Türkiye
1. Sperm Bozuklukları
En sık görülen sorun sperm üretiminde ve olgunlaşmasındadır.
Sperm:
- Tam olarak gelişmemiş olabilir.
- Şekil bozukluğu olabilir
- Hareket bozukluğu olabilir.
- Çok az sayıda üretilebilir (oligospermi)
- Hiç üretilmeyebilir (azoospermi)
Sperm sorunları doğuştan gelen özelliklerden kaynaklanabilir. Yaşam tarzı seçimleri sperm sayısını azaltabilir. Sigara içmek, alkol almak ve bazı ilaçları kullanmak sperm sayısını azaltabilir. Düşük sperm sayısının diğer nedenleri arasında uzun süreli hastalıklar ( böbrek yetmezliği gibi), çocukluk çağı enfeksiyonları (kabakulak gibi) ve kromozom veya hormon sorunları (düşük testosteron gibi) sayılabilir.
Üreme sistemindeki hasar, sperm sayısının azalmasına veya hiç olmamasına neden olabilir. Sperm sayısı tamamen az olan (azoospermi) bazı erkeklerde, spermlerin geçtiği kanallarda tıkanıklık (blokaj) vardır. Doğumsal anomali veya enfeksiyon gibi bir sorun tıkanıklığa neden olabilir.
2. Varikosel
Varikosel, erkek kısırlığının en sık nedenlerinden biridir. Varikosel, testisin toplayıcı damarların genişlemesi veya şişmesi, bacaklardaki varisli damarlara benzer bir duruma gelmesi olarak tanımlanabilir.
Çocuk sahibi olma yeteneğinizi nasıl etkileyebilir:
- Şişmiş damarlar testislerinizi çok ısıtabilir.
- Bu fazla ısı, sperm üretiminin azalmasına ve spermlerin zayıflamasına veya sağlıksız hale gelmesine neden olabilir.
- Ayrıca, sağlıklı sperm üretimi için gerekli olan hormon seviyelerini de etkileyebilir.
- Sonuç olarak, varikosel çocuk sahibi olma şansınızı azaltabilir.
Tüm varikoseller sorun yaratmaz, ancak sorun yaratırsa, ameliyat gibi tedaviler spermi daha sağlıklı hale getirebilir ve bebek sahibi olma şansını artırabilir.
3. Retrograd Ejakülasyon (Geriye Boşalma)
Retrograd ejakülasyon, meninin boşalma sırasında geriye doğru akmasıdır. Penis dışına çıkmak yerine meni, boşalma sırasında mesaneye girer. Bu, orgazm (doruk noktası) sırasında mesanedeki sinirler ve kaslar kapanmadığında olur. Menide normal sperm olabilir, ancak meni penis dışına çıkmadığı için vajinaya ulaşamaz.
Retrograd ejakülasyon, ameliyat, ilaçlar veya sinir sistemi sorunları nedeniyle ortaya çıkabilir. Belirtileri arasında ejakülasyon sonrası idrarın bulanık olması ve daha az sıvı veya "kuru" ejakülasyon bulunur.
4. İmmünolojik Kısırlık
Bazen erkek vücudu kendi spermlerini saldırıya uğratan antikorlar üretebilir. Antikorlar çoğunlukla yaralanma, ameliyat veya enfeksiyon nedeniyle üretilir. Antikorlar, spermlerin normal şekilde hareket etmesini ve çalışmasını engeller. Antikorların doğurganlığı nasıl azalttığı henüz tam olarak bilinmemektedir. Antikorlar, spermlerin fallop tüpüne yüzerek yumurtaya ulaşmasını zorlaştırabilir.
5. Hormonal Problemler
Hipofiz bezi tarafından üretilen hormonlar testislere sperm üretmesini söyler. Çok düşük hormon seviyeleri sperm hücrelerinin üretiminde ve gelişiminde zayıflamaya neden olur.
6. Genetik Bozukluklar veya Kromozom Kusurları
Sperm, DNA'nın yarısını yumurtaya taşır. Kromozomların sayısı ve yapısındaki değişiklikler doğurganlığı etkileyebilir. Örneğin, erkek Y kromozomunda bazı parçalar eksik olabilir.
7. İlaçlar
Bazı ilaçlar sperm üretimini, işlevini ve taşınmasını değiştirebilir. Bu ilaçlar en sık aşağıdaki gibi sağlık sorunlarını tedavi etmek için verilir:
- Artrit benzeri eklem hastalıkları
- Depresyon
- Sindirim sorunları
- Enfeksiyon
- Yüksek tansiyon
- Kanser
Erkek Kısırlığı Teşhisi
1. Öykü ve Fizik Muayene
Doktorunuz, sağlık ve ameliyat geçmişiniz hakkında sizinle konuşacak, doğurganlığınızı azaltabilecek her şeyi bilmek isteyecektir. Bunlar arasında üreme sistemindeki bozukluklar, düşük hormon seviyeleri, hastalıklar veya kazalar sayılabilir. Çocukluk çağı hastalıkları, mevcut sağlık sorunları veya sperm üretimine zarar verebilecek ilaçlar hakkında sorular soracaktır. Kabakulak, diyabet ve steroidler gibi faktörler doğurganlığı etkileyebilir. Ayrıca alkol, tütün, esrar ve diğer eğlence amaçlı uyuşturucu kullanımı hakkında da sorular soracaktır. Radyasyona, ağır metallere (örneğin cıva, kurşun, arsenik) veya pestisitlere maruz kalıp kalmadığınızı soracaktır. Bunların tümü doğurganlığı etkileyebilir.
Fizik muayenede tüm ürogenital sistem (penis, epididimis, vas deferens, testisler) detaylıca değerlendirilir. Doktorunuz testisleri muayene ederek varikosel olup olmadığını kontrol eder. Varikosel fizik muayene ile kolayca tespit edilebilir.
2. Sperm Analizi
Sperm örneği, bir erkeğin orgazm sırasında salgıladığı sıvıdır. Spermlerin ne kadar sağlıklı olduğunu kontrol etmek için mikroskop altında analiz edilir.
Test, sperm sayısı anormalse en az iki kez yapılır. Sperm, steril bir kaba mastürbasyon yoluyla alınır. Sperm örneği incelenir. Gebe kalmaya (döllenmeye) yardımcı olan veya zarar veren faktörler kontrol edilebilir.
Doktorunuz, sperm hacminizi, sayınızı, konsantrasyonunuzu, hareketliliğinizi (motilite) ve sperm yapınızı inceler. Semen analizi testlerinin sonuçları, hamileliği ne kadar iyi başlatabileceğinizi gösteren önemli veriler sunar.
Sperm testi düşük sperm sayısı veya hiç sperm göstermese bile, bu kalıcı kısırlık anlamına gelmeyebilir. Sadece spermlerin büyümesi ve hareketinde bir sorun olduğunu gösterebilir. Daha fazla test gerekebilir. Sperm analizi sperm göstermezse bile tedavisi mümkün olabilir.
3. Hormonal Profil
Doktorunuz kan tahlili ile bazı hormon düzeylerini kontrol edebilir. Bu, testislerinizin sperm üretimini ne kadar iyi yaptığını öğrenmek içindir. Örneğin, folikül uyarıcı hormon (FSH), testislere sperm üretmesini söyleyen hipofiz bezi hormonudur. Yüksek seviyeler, hipofiz bezinizin testislerin sperm üretmesini sağlamaya çalıştığı, ancak bunların üretemediği anlamına gelebilir.
4. Transrektal Ultrason
Doktorunuz, tıkanıklık tipi erkek kısırlığı düşündüğü durumlarda transrektal ultrason isteyebilir. Ultrason, bir organdan yansıyan ses dalgalarını kullanarak organın görüntüsünü alır. Rektuma bir ultrason probu yerleştirilir. Transrektal ultrason ile ejakülasyon kanalları veya seminal veziküller gibi yapıların şekil bozukluğu veya tıkanıklık olup olmadığı görülebilir.
5. Testis Biyopsisi
Sperm testinde sperm sayısı çok düşük veya hiç sperm bulunmuyorsa, testis biyopsisi gerekebilir. Bu test genel veya lokal anestezi ile yapılabilir. Testis torbasından küçük bir kesi ile yapılır. Testisten küçük bir doku parçası alınır ve mikroskop altında incelenir. Biyopsi iki işleve sahiptir. Kısırlığın nedenini bulmaya yardımcı olur ve yardımcı üreme yöntemlerinde (IVF olarak da bilinen tüp bebek tedavisi gibi) kullanılmak üzere buradan sperm hücresi elde edilebilir.
Erkek Kısırlığı Tedavisi
Tedavi, kısırlığın nedenine bağlıdır. Birçok sorun ilaçlar veya ameliyatla giderilebilir. Bu, cinsel ilişki yoluyla normal gebe kalmayı mümkün kılar. Erkek Kısırlığında tedaviler üç kategoriye ayrılır:
1-Erkek kısırlığı için cerrahi olmayan tedavi
2-Erkek kısırlığı için cerrahi tedavi
3-Erkek kısırlığının bilinmeyen nedenleri için tedavi
1. Erkek kısırlığı için cerrahi olmadan tedavi uygulanan durumlar:
Erkeklerdeki birçok kısırlık sorunu ameliyat gerektirmeden tedavi edilebilir. Bu durumlardan bazıları şu şekildedir:
- Anejakülasyon (kuru ejakülasyon)
Anejakülasyon, erkeğin cinsel doruk noktasında meni sıvısının dışarı çıkmamasıdır. Yaygın bir durum değildir, ancak aşağıdaki nedenlerle ortaya çıkabilir:
- Omurilik yaralanması
- Önceki ameliyatlar
- Diyabet
- Multipl skleroz
- Diğer zihinsel, duygusal veya bilinmeyen sorunlar
Bu durumu tedavi etmek için genellikle önce ilaçlar denenir. İlaçlar işe yaramazsa, birçok başka seçenek vardır. Penis titreşimli stimülasyon (PVS) veya rektal prob elektroejakülasyon ile ejakülasyon sağlanabilir.
- Genital Sistem Enfeksiyonu
Genital sistem enfeksiyonu nadiren kısırlıkla bağlantılıdır. Bu durumlarda sorun genellikle semen testinde tespit edilir. Testte beyaz kan hücreleri bulunur. Beyaz kan hücreleri çok fazla serbest oksijen radikalleri salınmasına neden olur. Bu da , sperm hücrelerine zarar verebilir ve spermin yumurtayı dölleyebilme şansını azaltır. Epididimis ve testislerin enfeksiyonları testislerin küçülmesine ve epididimal kanalın tıkanmasına neden olabilir. Sıklıkla daha önceden geçirilmiş enfeksiyonlar tıkanıklıklara neden olur.
Yeni saptanan enfeksiyonların tedavisinde genellikle antibiyotikler verilir. Ancak bazı antibiyotikler sperm üretimine veya işlevine zarar verebilir. Bunun yerine bazı durumlarda sadece steroidal olmayan antienflamatuar ilaçlar (ibuprofen gibi) da kullanılabilir.
- Hiperprolaktinemi
Hiperprolaktinemi, hipofiz bezinin prolaktin hormonunu fazla üretmesi durumudur. Erkek kısırlıkğı ve sertleşme sorununa neden olabilir. Tedavi, prolatin artışının nedenine bağlıdır. Hipofizde tümör varsa, ilaçlar veya daha nadiren cerrahi tedavi kullanılabilir.
- Hipogonadotropik Hipogonadizm
Hipogonadotropik hipogonadizm, hipofiz hormonlarının yetersiz salgılanması nedeniyle testislerin sperm üretememesidir. Bu, beyindeki hipofiz veya hipotalamus bölgelerinden birindeki sorundan kaynaklanır. Erkeklerdeki az sayıda kısırlık vakasının nedeni olabilir. Doğumsal nedenli olabileceği gibi sonradan da gelişebilir.
Kallmann sendromu olarak da bilinen doğumsal form, gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH) miktarının azalması nedeniyle ortaya çıkar. GnRH, hipotalamus tarafından üretilen bir hormondur.
Edinilmiş formda ise , aşağıdaki gibi diğer sağlık sorunları nedeniyle ortaya çıkabilir:
- Hipofiz tümörleri
- Kafa travması
- Anabolik steroid kullanımı
Hipogonadotropik hipogonadizm şüphesi varsa, doktorunuz size hipofiz bezi MR’ı yaptırmanızı isteyebilir. Bu, hipofiz bezinizin bir görüntüsünü verecektir. Ayrıca prolaktin düzeylerini kontrol etmek için kan testi de yapılacaktır. MR ve kan testi ile hipofiz tümörleri kontrol edilebilir. Prolaktin seviyeleri yüksek ancak hipofiz bezinde tümör yoksa, doktorunuz önce prolaktin seviyenizi düşürmeyi deneyebilir. Bir sonraki adım gonadotropin replasman tedavisi olacaktır. Tedavi sırasında kan testosteron seviyeleri ve meni kontrol edilecektir. Bu tedaviler sonrası gebelik şansı çok yüksektir.
- Genetik Durumlar.
Genetik anormalliklerin nedenli erkek kısırlığı en sık, menide hiç sperm bulunmayan erkeklerde (azoospermi) tespit edilir. (örneğin, Klinefelter sendromu – erkekte fazladan bir kromozom bulunması veya Y kromozom mikrodelesyonu – genetik dokunun küçük bir kısmının eksik olması). Bunu dışında bazı genetik durumlar, spermi taşıyan erkek üreme sisteminin gelişimini de etkileyerek, spermi taşımakla görevli kanalların oluşumunda bozukluğa neden olarak kısırlığa neden olabilir.
- Retrograd ejakülasyon
Retrograd ejakülasyon, yani meninin penis dışına çıkmak yerine geriye yani mesaneye akmasının,birçok nedeni olabilir:
- Prostat veya mesane ameliyatları
- Diyabet
- Omurilik yaralanması
- Antidepresanlar
- Bazı antihipertansif ilaçlar
- Prostat büyümesi tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar
Retrograd ejakülasyon, idrarınızda sperm olup olmadığını kontrol ederek tespit edilir. Bu, boşalmadan hemen sonra mikroskop altında idrar analizi ile yapılır.
Retrograd ejakülasyonu düzeltmek için ilaçlar kullanılabilir.
İlaçlar işe yaramazsa ve yardımcı üreme tekniklerine (ART) ihtiyacınız varsa, doktorunuz ejakülasyondan sonra verilen idrardan sperm elde etmeyi deneyebilir.
2. Erkek Kısırlığı için Cerrahi Tedavi Uygulanan Durumlar:
- Mikrocerrahi Varikosel Ameliyatları
Varikoseller varikoselektomi adı verilen bir ameliyat ile düzeltilebilir. Bu şişmiş damarların düzeltilmesi sperm hareketini, sayısını ve yapısını iyileştirir. Sıklıkla mikrocerrahi yöntemle bu işlem gerçekleştirilir.
- Mikrocerrahi Vasovazostomi
Erkeklerde kalıcı doğum kontrol yöntemi amaçlı yapılan vazektomi işlemi sonrası tekrar geri dönüş istendiğinde mikrocerrahi vasovazostomi yöntemi kullanılarak her testisteki vas deferens'in kesilen iki kısmı birleştirilir.
- Mikrocerrahi Vasoepididimostomi
Vasoepididymostomi , vas deferensin üst ucunu epididimise birleştirir. Epididimal tıkanıklıkları tedavi etmek için en yaygın mikrocerrahi yöntemdir.
- Ejakülatör kanalın transüretral rezeksiyonu (TURED)
Boşalma kanal tıkanıklığının endoskopik cerrahi ile tedavi edildiği yöntemdir. Üretraya (penis içindeki tüp) bir sistoskop sokulur ve boşalma kanalının daralmış ya da kapalı olan ağzı küçük bir kesik ile açılır.
Yardımlı Üreme Teknikleri
Yukarıda bahsettiğimiz kısırlık tedavileri başarısız olursa veya mümkün değilse, doğal yolla olmadan gebelik oluşturmanın da yolları vardır. Bu yöntemlere yardımcı üreme teknikleri denir. Kısırlığın türüne ve nedenine göre, doktorunuz size şunları önerebilir:
1.Rahim İçi Döllenme (Intrauterin Insemination) (IUI):
Sağlıklı spermlerin bir tüp aracılığıyla kadın partnerin rahmine yerleştirilmesidir. IUI genellikle düşük sperm sayısı ve hareket sorunları, retrograd ejakülasyon ve diğer kısırlık nedenleri için etkilidir.
2. Tüp Bebek (IVF):
Kadın partnerin veya donörün yumurtasının laboratuvar ortamında Petri kabında spermle birleştirilmesi işlemidir. IVF için, yumurtalıkların birden fazla yumurta (ova) üretmesi için uyarılması gerekir. Bu genellikle günlük enjeksiyonlarla verilen ilaçlarla yapılır. Bu sayede birçok olgun yumurta alınabilir. Üç ila beş günlük büyüme süresinin ardından, döllenmiş yumurta (embriyo) rahme geri yerleştirilir. IVF, kadınlarda birçok hormon bozukluğunun tedavisinde, tüp tıkanıklığı veya idiyopatik infertilite (doğurganlık sorununu açıklayan bir nedenin olmadığı durumlar) olan kadınlarda kullanılabilir. Erkeklerde ise azoospermik (hiçsperm olmaması) ve oligospermi (düşük sperm sayısı) olduğu durumlarda giderek daha fazla kullanılmaktadır.
3. İntrasitoplasmik Sperm Enjeksiyonu (ICSI):
IVF’nin bir çeşididir. Tek bir sperm, küçük bir iğne ile yumurtaya enjekte edilir. Yumurta döllendikten sonra, kadın partnerin rahminde yerleştirilir. Sperm kaliteniz çok düşükse, düzeltilemeyen bir tıkanıklık veya testis yetmezliği nedeniyle olgun spermatozoa bulunmuyorsa ICSI kullanılabilir. Bu yöntem için spermatozoa, testislerden veya epididimden cerrahi olarak da alınabilir.
Yardımcı Üreme Teknikleri İçin Sperm Alımı
TESE (Testis Sperm Ekstraksiyonu)
Sperm bulmak için testisten ameliyatla küçük bir doku parçası alınır. Bu işlem lokal veya genel anestezi ile yapılır.
TESA (Testis Sperm Aspirasyonu)
Bir iğne ve şırınga kullanılarak testisten sperm nazikçe çekilir. Bu işlem lokal anestezi ile yapılır.
Mikro-TESE
Sperm sayısı çok düşük olan erkeklerde sperm bulmak için özel bir mikroskop kullanılan, TESE'nin daha ayrıntılı bir versiyonudur. Genel anestezi gerektirir.
MESA (Mikrocerrahi Epididimal Sperm Aspirasyonu)
Sperm, mikroskop kullanılarak doğrudan epididimden (spermlerin olgunlaştığı küçük bir tüp) alınır. Lokal veya genel anestezi ile yapılabilir.
Sperm Dondurma (Kriyoprezervasyon) Nedir?
Sperm dondurma, erkeklerin doğurganlıklarını korumak için sperm örneklerinin özel koşullarda dondurularak uzun süre saklanması işlemidir. Özellikle kanser tedavisi (kemoterapi, radyoterapi) gibi sperme zarar verebilecek durumlar öncesinde tercih edilir.
İşlem nasıl yapılır?
- Sperm örneği temiz bir kaba verilir.
- Canlılığını koruyacak şekilde özel çözücülerle hemen dondurulur.
- Bu işlem, hücrelerin hasar görmesini önlemek için metabolik faaliyetleri durdurur.
- Kullanım zamanı geldiğinde sperm, 37 °C’lik suda yavaşça çözülerek hazır hale getirilir.
- Her örnek çözülme sonrası canlı kalmayabilir, ancak çoğu, başarıyla doğurganlık tedavilerinde kullanılabilir.
Erkek Kısırlığı ile Yaşamak
Kısırlık teşhisi, yalnızca tıbbi değil; psikolojik ve sosyal açıdan da zorlayıcı bir süreç olabilir. Ancak bu süreci tek başınıza yaşamak zorunda değilsiniz.
Duygusal Etkiler:
Kısırlık, hayal kırıklığı, suçluluk ve utanç gibi yoğun duygulara yol açabilir. Bu hisler oldukça doğaldır. Ruh sağlığı uzmanları veya destek gruplarıyla görüşmek, bu duygularla başa çıkmanıza yardımcı olabilir.
İletişim Kurmak:
Partnerinizle açık ve dürüst konuşmak çok önemlidir. Kısırlık ilişkide baskı yaratabilir; ancak birlikte bu süreci paylaşmak ilişkinizi güçlendirebilir. Güvendiğiniz yakın çevrenizle duygularınızı paylaşmak da destek bulmanızı kolaylaştırabilir.
Ebeveynlik Seçenekleri:
Kısırlık, ebeveynliğe engel değildir. IVF/ICSI gibi yardımcı üreme teknikleri, ya da evlat edinme gibi alternatif yollar mevcuttur. Hangi seçeneklerin sizin için uygun olduğunu bir üreme alanında uzman bir üroloji doktoru ile görüşerek öğrenebilirsiniz.
Damgalanma ve Yalnızlık Hissi:
Erkek kısırlığı toplumda yeterince konuşulmadığı için kendinizi yalnız hissedebilirsiniz. Ancak dünya genelinde milyonlarca erkek aynı süreci yaşamaktadır. Destek gruplarına katılmak, yalnız olmadığınızı görmek ve başkalarıyla deneyimlerinizi paylaşmak bu süreci kolaylaştırabilir.